Медиумскиот простор во Македонија е конфузен и контрадикторен. Има многу медиуми, но нивното влијание е ограничено во поглед на формирањето на јавното мислење. Удолницата по која се движиме како фела и како медиуми што се одразува преку нефункционирање на редакциите, немање профилирани новинари, нивното меѓусебно договарање и немање желба за вистинска конкуренција во медиумскиот простор, се само дел од проблемите. Но, начнав и една тема, а тоа е што поголемиот дел од медиумите се потпираат само на рејтингот за гледаност, читаност или кликови, а не и на тоа дали имаат доверба кај публиката.
Затоа, редно е да кажеме јасно и гласно дека рејтингот е главниот уредник на вестите во телевизиите. Се поставува прашањето, како тоа? Е, па, вака. Во битката за секој денар, телевизиите сакаат да имаат гледани вести и програма, бидејќи маркетинг агенциите, што е природно за нив, сакаат рекламите да ги пласираат онаму каде што производите на нивните клиенти, огласувачите, најмногу ќе бидат видени. Значи, за ова нема „љутиш“. И дефинитивно мораме да разбереме дека приватните телевизии се отворени за да прават профит, а на маркетинг агенциите и на нивните клиенти фирмите им е во интерес парите да ги дадат онаму каде што ќе се постигне најдобар ефект за рекламираните производи. Значи, онаму каде што има рејтинг.
Во прилог на ова, дека рејтингот е сè, за да се дадат парите таму е и податокот дека граѓаните, пред сè, се информираат за вестите од телевизиите. Последната анкета на Меѓународниот републикански институт (ИРИ) објавена во декември 2022 го покажува тоа.
Извор: ИРИ – декември 2022
Ова го потврди и анкетата на Националниот демократски институт (НДИ) спроведена по барање на Министерството за економија каде што се наведува дека главен извор на информациите, пред сè за политика и за економија, се телевизиите.
Извор: НДИ – јуни 2023
Но, околу рејтингот има две „цаки“.
ВАЖНО Е ДА СИ ГЛЕДАН?!
Првата:
Главно, рекламите, читај парите, се концентрирани во два сегмента од програмата. Тоа се играните серии што сега се турски, а пред тоа беа шпански, јужноамерикански, мексикански, индиски. Вториот сегмент е во вестите односно пред и по нив, бидејќи и тие се гледани, но и затоа што тие со своите содржини влијаат врз јавното мислење, кои се многу важни за политиката и за економијата. Најголем дел од „колачот“ (парите) добиваат најгледаните содржини. Но, овде има една квака 22. Додека гледаноста за забавните содржини е многу релевантна од аспект колку треба да се рекламира одреден производ или фирма, за вестите таа не е секогаш најважна. Поважна е довербата (види текст од 30.5.2023 „Бехтел – Енка“ не го изгради новинарството (mim.org.mk) )
Но, како маркетинг агенциите можат да влијаат врз вестите, врз уредувачката политика. На прв поглед, никако. Тие огласуваат во најгледани/најчитани содржини и не им е важна содржината. Но, телевизиите за да ги прикажат вестите како гледани, прибегнуваат кон една стара финта, а таа е овие информативни изданија да ги стават меѓу два гледани блока или две серии, со што лажно се постигнува поголема гледаност од реалната. Затоа често во анкетите се случува вестите да имаат голема гледаност, а довербата да е многу пониска од тоа. Во вакви услови каде што парите си доаѓаат без разлика на тоа што се нуди, ете зошто новинарите се комотни да се договараат и да нудат исти содржини, а уредниците немаат потреба да се натпреваруваат со квалитетни вести кога приходите зависат од комерцијалните содржини. Затоа вестите повеќе служат како средство за пропаганда, наместо за вистинско и квалитетно информирање. Конкуренција нема, реклами има, ама не за вестите со доверлива содржина туку само за оние што го исполнуваат едниот параметар, а тоа е гледаноста.
ЛИЧНА СИ, АМА ТРЕБА И ДА КАЖЕШ НЕШТО
Втора:
Довербата. Во моментов никој не ја мери. Во постарите анкети на јавното мислење спроведени од ИРИ (Меѓународниот републикански институт) освен рејтингот на информативните програми, се мереше и довербата. Се случуваше медиуми да имаат рејтинг двапати повисок од довербата (секако ова се однесува на информативните програми, бидејќи што има да ѝ се верува на некоја серија), а некои медиуми да имаат колку рејтинг, толку и доверба. Имаше и парадокс, медиум да има повисока доверба од рејтинг или што би се рекло, „не те гледам, ама ти верувам“.
Иако довербата на информативните емисии не се става во равенката рејтинг = пари, сепак фирми огласувачи сакаат да бидат видени и во медиумски производи на кои им верува публиката. Едноставно, медиумот со доверба, медиумскиот производ со доверба и новинарот што ужива доверба се добар имиџ за огласувачот, а некогаш и пресудно одреден производ или услуга да привлече поголемо влијание од другите. Затоа, најдобро би било равенката да биде: доверба + рејтинг = пари.
Овде ќе вметнам плус еден аргумент околу довербата.
Извор: ИРИ – декември 2022
Граѓаните за да изградат одреден став за случувањата, гледаат повеќе телевизии, се информираат од повеќе портали. Ако ова се доведе во корелација со тоа дека во државава најуспешен медиум во суштина е еден агрегатор на вести, каде што на купче има вести со иста или со слична содржина, може да се заклучи дека ние, граѓаните, немаме медиуми од кои примарно се информираме. Во регионот, но и пошироко, не е познат феноменот на агрегатор на вести бидејќи таму публиката си има медиуми од кои директно се информира. Едноставно имаат одреден медиум што граѓаните го преферираат, а ги задоволува нивните потреби за севкупна информација. Кај нас не е така. Никој наутро, преку ден или навечер не отвора да следи избран медиум што за него е репер во поглед на информациите. Ние, едноставно за да ја добиеме целата слика, сите потребни информации, мораме да се потпираме на агрегатор на вести.
Откако ги поставивме овие параметри, доаѓаме до клучното прашање, а тоа е дали ова може да се промени. Дали вестите можат да станат квалитетен медиумски производ со своја уникатна уредувачка политика. И дали со ова, ќе може полека во јавноста да се наметнува ставот дека и квалитетната програма заслужува внимание, а не само инстант евтините серии и шоуа, кои не нудат ништо освен празна забава.
КАКО ДО КОНКУРЕНЦИЈА ВО НОВИНАРСТВОТО
Одговорот е – може. Прво и основно, во Македонија има голем број граѓански здруженија што се занимаваат со квалитетот на новинарството. Можеби некое од нив ќе најде средства и долгорочно да врши испитување на јавното мислење каде што полугодишно, а зошто да не и квартално, ќе утврдува кои медиуми имаат најголема доверба, на кои медиумски содржини најмногу им се верува како и на кои новинари. Овие податоци јавно би се објавувале и со текот на времето ќе станат репер во јавноста, по што може и да почнеме да очекуваме придвижување кон подобар квалитет и секако враќање на конкуренцијата меѓу медиумите и секако, пред сè, кај новинарите. Тогаш и маркетинг агенциите, чија примарна цел е пораката на нивните клиенти да стигне до што поголема публика, ќе почнат да го ценат и параметарот доверба и ќе сакаат да огласуваат во содржини на кои им верува публиката. Ова е макотрпен пат и да се постигне влијание на една ваква листа, која сигурно ќе биде опструирана од незадоволните медиуми и од оние што сметаат дека нивната улога е само правење пари и пропаганда, па ќе треба време, ресурси, посветеност и, секако, тој што ќе ја изработува да нема дамки во своето работење.
Второто решение би го надополнило првото и е издигнување на Македонската радио-телевизија на реперен медиум според стандарди и доверба, по што сите други медиуми ќе се стремат да го постигнат тоа ниво. За ова е потребна и политичка волја, но и сериозна еснафска, новинарска визија. Доброто е што, ако се точни најавите, наскоро на оваа национална телевизија ќе се најдат сериозни новинарски продукти, односно информативната програма ќе се потпира на надворешни проекти, кои се поотпорни на политички влијанија. Сепак, засега недостаток на овој концепт е што при одбирањето која емисија ќе биде на МТВ, нема да го имаме клучниот показател, а тоа е кој медиумски производ ужива реална доверба кај публиката.
Затоа, време е тие што имаат доверба во јавноста, на таа иста јавност во перспектива да ѝ понудат и поразлични и поквалитетни содржини, а кога веќе тоа ќе биде ставено на „асталот“, полека ќе се менува мантрата дека треба да се нуди само она што сака публиката. Изгледа како волшебен круг, но не е. Чекор по чекор, оние што имаат доверба, а не замислените величини, ќе може да пласираат нешто добро и квалитетно, според новинарски стандарди.
Автор: Горан Теменугов
Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).
Мислењата и ставовите изнесени во текстовите се на авторите и не секогаш ги рефлектираат позициите и ставовите на МИМ.
