Во денешно време сме сведоци дека голем број медиуми буквално креираат вести како на лента, односно во постојаната трка да продуцираат што е можно повеќе вести заборавaат на најважното – човечките приказни. Името Нусеир Јасин веројатно ништо не ви значи, но ако имате профил на Фејсбук, Инстаграм или на ТикТок, тогаш сигурно сте „налетале“ на барем едно видео што тој го продуцирал. И речиси сум сигурен дека сте го изгледале докрај! Јасин креираше медиумска империја поголема од онаа на многу етаблирани медиуми за само неколку години и тоа главно користејќи ја моќта на социјалните мрежи. Како? Со многу труд и голема доза креативност. Но, прво накусо, како едно „обично момче“ успеа да изгради империја што им пркоси на медиумските гиганти? Јасин е роден во 1992 година во Араба, Израел. Тој се опишува себеси како „палестински Израелец“. Овој микс на култури секако не е доволен рецепт за успех, но неговата идеја и мотив секако се. Во 2016 година ја креираше фејсбук-страницата Nas Daily со идеја во наредните 1.000 дена да креира секој ден по едно видео од една минута. Тој вели дека по приближно 200 емитувани видеа, сакал да се откаже поради слабата гледаност, но не го сторил тоа и продолжил. https://www.facebook.com/nasdaily Некаде по приближно 600 прикажани видеа, алгоритмите на Фејсбук се менуваат во негова полза, односно во тоа време оваа социјална мрежа фаворизира видеа токму какви што изработувал Јасин. За кусо време неговите видеа стигнуваат до милионска публика. По „само“ 1.000 дена и исто толку објавени видеа, Nas Daily само на Фејсбук доби речиси 12 милиони следбеници, бројка со која уште тогаш го надмина медиумскиот гигант „Гардијан“ и се доближи до бројот на следбеници што го имаше тогаш „Њујорк тајмс“. Денес, и овој гигант ја „јаде прашината“ од Nas Daily, кој веќе има повеќе од 40 милиони следбеници на сите платформи. Во меѓувреме креираше Академија со 100 вработени и собра повеќе од 23 милиони долари во инвестиции. Импресивно, нели. Што можат медиумите да извлечат од приказната? Прво, Јасин не е професионален новинар туку влогер, но она што го работи сериозно ја „здрма“ целата медиумска индустрија. Зошто? Затоа што покажа дека публиката сака приказни во чиј фокус се луѓето, а неговите приказни во 90 отсто од случаите се токму за луѓето и за нивните проблеми. Во речиси сите негови приказни има новинарски елементи, бројки, статистики, проблеми, конфликти, но главен е човекот. Преку луѓето се презентираат проблемите или предизвиците на едно општество, нешто што секако е работа на новинарите.   Но, за жал, човекот како да побегна од голем дел од новинарските приказни во многу медиуми во регионот. Во денешно време сме сведоци дека има медиуми што буквално прават вести како на лента, односно во таа постојана трка да продуцираат што е можно повеќе приказни забораваат на најважното – човечките приказни. Значи, работат на приказни наменети да бидат прочитани, чуени или видени од луѓе, но без фокус на човечките приказни. Би рекол дека на некој начин објавуваат претежно дехуманизирани приказни. Друг проблем е што голем дел од текстовите (веб, печат, телевизија) се обременети со тешки наслови, голем број статистички податоци (потребни и непотребни), предолги изјави, текстови чија должина не е соодветна со важноста на темата и слично. И сето ова се надоврзува со друг проблем, сè почестото избегнување вести, посебно од помладите генерации. Зошто дел од младите избегнуваат вести? Ројтерс секоја година го прави едно од најопсежните истражувања во однос на навиките на публиката и трендовите во новинарството. Од пред некоја година ги анализира навиките на помладата публика, а тоа беше случајот и со последниот извештај од 2022 година кога ја анкетирале младата публика низ неколку региони во светот за тоа колку и како следат медиуми. Податоците покажуваат дека младите на возраст од 19 до 24 години во 39 отсто од случаите вестите ги следат преку социјалните медиуми, а нешто помал е процентот на оние што вестите ги следат на веб или преку специјализирани апликации – 34 отсто.  Втората бројка речиси секоја година опаѓа на сметка на првата. https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/digital-news-report/2022/young-audiences-news-media Но, она што е пострашно е дека голем дел од младите губат интерес за медиуми. Дури 42 отсто од младите на возраст од 25 до 34 години рекле дека избегнуваат вести. За споредба, 36 отсто од оние повозрасни од 35 години рекле дека избегнуваат вести. Зошто се случува ова? Најчесто, помладата публика (под 35 години) вели дека вестите имаат негативен ефект врз нивното расположение (34 отсто) и, од неодамна, дека има премногу вести за теми како политика или коронавирус (39 отсто). Институтот на Ројтерс заклучува дека „дел од младите ги привлекува неформалниот, забавен стил на визуелните медиуми (и особено онлајн видеата) – опишувајќи го стилот како поперсонализиран и поразновиден од оној на Телевизијата“, а овие медиуми ги сметаат како подобри ресурси кога има настани што брзо се менуваат, како што е конфликтот Русија-Украина. Институтот Ројтерс надополнува дека според дел од младите, овие визуелни медиуми се места каде што има приказни за широки интереси, од поп-култура, патувања, здравје и друго. Стил на пишување За да се амортизира барем мал дел од проблемот и да се придобие барем мал дел од онаа публика што избегнува вести, потребно е да ја промениме стратегијата, во планирањето, во избирањето на темите, но и во пишувањето. Еве неколку практични сугестии со кои можете да се обидете. Приказни има и надвор од политиката Случувањата на политичката сцена се важни, но дали секоја изјава и секое соопштение од партиите заслужуваат да бидат пренесени од медиумите? Секако дека не. Обидете се на публиката да ѝ понудите приказни (не само вести) за различни теми – култура, спорт, екологија, забава… Фокус на човекот Дури и кога се обидувате да раскажете приказна за некој мост или, пак, за некој музички инструмент, раскажете го преку некој човек. Секогаш најдете човек што ќе биде во фокусот на приказната. Преку него раскажете ја вашата приказна или презентирајте го конкретниот проблем. На тој начин ќе ѝ дадете душа на вашата новинарска приказна. Скратете ги изјавите Фото: freepik.comИзјавите се оние што даваат живот на еден текст или на некое видео, но дали мора тие да бидат пренесени целосно или може да се скратат за да се добие на динамика? Секако дека може. Ако е пишана, секоја изјава може да се скрати и дел од неа, посебно ако не е јасна, да се парафразира.Погледнете го стилот на поголемите светски агенции и обидете се да „украдете“ или да го копирате стилот. Оние што работат на видеоприказни неретко имаат проблем „што да исечат“ односно што да исфрлат од изјавата мислејќи дека „сѐ е важно и сѐ мора да оди“. Не мора и сѐ може да се скрати. Финалниот производ ќе биде почитлив, погледлив и подинамичен. Визуализирајте ги бројките Еден од најголемите непотребни товари на секоја приказна, без разлика дали е во видеоформат или во пишана форма, се бројките. Публиката се губи ако ја „бомбардирате“ со бројки и може да се откаже од читање или гледање на вашата анализа. Секако дека добрите анализи мора да се потпираат на бројки и тоа е јасно, но дали секоја бројка мора да биде напишана или кажана од репортерот? Секако дека не. Обидете се да ги визуализирате бројките во добра инфографика и да ги одвоите јасно од текстот, кој е костурот на приказната. Погледнете го примерот на VisualCapitalist за трошоците од енергетската криза или, пак, за држави со најголем ризик од поплави и ќе ви стане јасно колку податоците праќаат појасна слика за тоа што авторот сака да каже доколку се визуализирани. Добрата инфографика може да се приспособи и да се објави на сите платформи и да служи како јадица со која ќе ја привлечете публиката да го прочита текстот или да го види видеото што сте го направиле. Приказни за повеќе платформи Фактот дека младите не сакаат „тешки“ теми и приказни, не треба да значи дека не треба да ги правите. Фактот дека сакаат да гледаат повеќе кратки видеа, не значи дека не треба да пишувате подолга анализа или да креирате подолго видео. Држете се до она што добро го работите, но размислувајте како една иста приказна да ја креирате за повеќе платформи. Да речеме дека имате долга истражувачка приказна за која сте потрошиле три месеци, од истражување до објавување. Сигурно не сакате да ја прочитаат само оние 1.000 до 2.000 луѓе (произволно дадени бројки) што сакаат ваков тип приказни. Обидете се од таа приказна да креирате едно или повеќе видеа. Може да креирате видео во вид на објаснување (експлејнер) што ќе даде малку поширок контекст на проблемот и стилот ќе биде поопуштен. Може да се креира видео во стилот на „пет работи што треба да ги знаете за…“ и на тој начин да привлечете малку помлада публика. Може да креирате и приказна во сегменти за Инстаграм или, пак, да ја раскажете низ неколку картички (слајдови) на оваа мрежа. На сите овие начини ќе дојдете до нова публика и до потенцијално нови читатели за „главната“ приказна, но во секој случај ќе ѝ овозможите на вашата приказна да дојде до што е можно повеќе луѓе. Автор: Александар Манасиев   Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).

Сурфањето низ океанот од информации денес е многу поразлично искуство од пред десетина или петнаесет години. Сѐ поретки се веб-адресите каде што не ве сочекува некоја „попап“ реклама, прозорче со барање да прифатите колачиња (cookies), банер реклама, покана за претплата, препорака за некој настан и слично на тоа. Веројатно не треба да ги споменуваме периодите на политички кампањи, кога овој онлајн метеж се зголемува неколкукратно. Нашите мали екрани на паметните уреди стануваат сѐ помали и понабиени со автоматизирани пораки од рекламен или од промотивен карактер. Овие попатни неугодности за медиумски писмениот корисник треба да бидат потсетување дека онлајн медиумите, како и сите други медиуми, покрај другото, се и економски субјекти. Иако често подзабораваме на тоа и нив ги доживуваме претежно како лесно достапни онлајн катчиња за забава, бесплатно информирање и „тепање“ време, новите медиуми во голема мера се резултат на значителен труд и професионален ангажман, од техничка подготовка, сѐ до креирање на содржината.  Вистина е дека создавањето онлајн медиум бара далеку помала инвестиција од, да речеме, отворање нова телевизија, но во денешни услови на динамични промени и зголемување на стандардите во онлајн продукцијата, од графички, технички, содржински, кориснички и од друг карактер, трошоците за функционирање на еден онлајн медиум се постојано во пораст. Времето кога корисниците можеа бесплатно и лесно да отворат блог, да копираат содржини од други веб-локации и да креираат свои медиуми, полека останува зад нас. Отворањето блогови и страници на социјалните мрежи сѐ уште е најчесто бесплатно, но техничките стандарди, сложеноста за одржувањето онлајн медиум, интеграцијата на визуелни содржини, вмрежувањето во различни фидови, премиум опциите и оптимизирање на пребарувањето, бараат сѐ повеќе напредни знаења, ресурси и професионално искуство. Најчесто за ова потребно е да се ангажираат професионалци и да се користат услуги на неколку типови специјалисти.  Фото: www.freepik.com Како и да е, отворањето и одржувањето на онлајн медиумите, сѐ повеќе наложува различни трошоци и засилена комерцијализација, како и во претходните генерации на медиумите. Со други зборови, рекламите и другите видови комерцијални бизнис-модели стануваат неизбежен дел од нашите онлајн искуства. „Слободарскиот интернет“ од деведесеттите и почетоците на овој милениум станува сѐ посилно комерцијализиран информациски простор. Втор важен фактор за зголеменото присуство на онлајн рекламите секако е зголемениот број корисници. Интернетот и социјалните мрежи постепено се трансформираат во една од најважните јавни сфери и интересот за зголемен број рекламни содржини на големите огласувачи е сосема разбирлив. И конечно, како трета клучна причина може да се наведе специфичноста што интернетот и новите медиуми ја внесуваат на полето на рекламирањето, а тоа е таргетираното или персонализираното рекламирање.  Новите медиуми даваат погодности за корисниците да ги персонализираат своите онлајн искуства, да ги приспособат на своите интереси и намери, но, од друга страна, тоа им дава предност и на платформите што ги нудат овие онлајн услуги. Тие се сега во можност да добиваат повратни информации за корисниците, кои се нивните интереси, што е актуелно и во тренд, како се разликуваат интересите на корисниците според возраст, пол, место на живеење и слично. Дополнителна важна одлика на новиот медиумски систем е што сега тој е глобално интегриран и е вмрежен во еден поврзан комуникациски систем. Ваквата вмреженост им дава предност на големите дигитални платформи, т.н. онлајн гиганти:  Компаниите од „Биг тек“ доминираат со е-трговијата (Амазон), онлајн огласувањето (Алфабет и Мета), електронските уреди за широка потрошувачка (Епл), „клауд“ сметањето (Амазон и Гугл), компјутерски софтвер (Мајкрософ и Епл), вештачката интелигенција (Амазон) и, не помалку значајно, социјалното вмрежување (Мета). Доминацијата се покажува како крајно доходовна и сите пет компании се на или при врвот на сите глобални ранг-листи по пазарна капитализација. Во вакво опкружение помалите медиуми се наоѓаат под доминација на онлајн гигантите што доминираат и со содржинската продукција, но и со медиумскиот пазар на огласување.  Огласувањето е главен извор на приходи за компаниите од групацијата Биг тек. Осумдесет отсто од вкупните приходи на Ал-фабет во 2021 година (257 милијарди долари 13), на пример, беа приходи од продажба на рекламен простор. Мета, со своето семејство апликации (Фејсбук, Инстаграм, Месинџер, ВотсАп), во 2021 година пријави вкупни приходи од огласување во износ од 114,9 милијарди долари 14. Амазон пријави вкупни приходи од 31 милијарда долари во 2021 година, при што приходите од огласување беа проектирани на 5 милијарди долари. Ваквата поставеност на медиумскиот систем со голем број медиуми и доминантни биг-тек компании наметнува нов систем на борба за вниманието на публиката и корисниците на глобално рамниште. Од производство на квалитетна содржина, тежиштето сѐ повеќе се префрла во натпревар на привлекување внимание, во кое предност добиваат брзи и провокативни медиумски формати. Токму врз овие наметнати правила на селектирање на информациите се должи и порастот на виралните содржини какви што се теориите на заговор и дезинформациите. Терминот „економија на внимание“ првично го употреби психологот и економист Херберт Сајмон, кој вниманието го поставува како клучен критериум за тоа како се менаџираат информациите денес. Во таа смисла, вниманието како врвен фактор за тоа како се филтрираат и управуваат информациите, се ограничува и она што можеме да го следиме на медиумските платформи. Неговиот познат цитат појаснува дека „изобилството информации создава сиромаштија на внимание“. На тој начин, вниманието станува клучен ресурс на модерната информациска економија. Во една од претходните анализи видовме дека улогата на алгоритмите во селекцијата и дистрибуцијата на информациите е сѐ позначајна. Клучниот параметар по кој се дизајнирани алгоритмите е токму идентификувањето онлајн содржини што привлекуваат внимание. Тие се маркирани, групирани и потоа таргетирани кон одредени целни групи така што оние содржини што привлекуваат внимание се засилуваат и често доминираат во автоматското дистрибуирање на информациите. Содржините што привлекуваат внимание се одликуваат и со тоа што за нив е најлесно да се одреди метриката, односно да се измери нивната вредност, колку што е тоа можно. На тој начин, бројот на допаѓања (лајкови), споделувања (шерови), коментари итн., практично функционираат како криптовалути што кумулативно ја генерираат вредноста на овие содржини. Со други зборови, целиот систем на групирање и насочување на информациите е изграден врз начелото на зграпчено внимание на корисниците. Може да се каже дека доминантниот систем за сортирање и ширење на информациите, всушност, има своја вградена наклоност (bias, aнгл.) кон еден тип содржини. Кај големите онлајн сервиси, какви што се Јутјуб, Спотифај, а во блиска иднина и Нетфликс, веќе е зацврстен двојниот систем на плаќање за користење на нивните услуги: плаќање со пари на премиум услуги и плаќање со вашето внимание преку гледање реклами. Фото: www.freepik.com На интернетот и на социјалните мрежи доминираат токму оние содржини што лесно привлекуваат внимание, од фотографиите на Инстаграм, преку статусите на Фејсбук, сѐ до видеата на ТикТок. Откако ќе го привлечат нашето внимание, овие сервиси се дизајнирани да нѐ задржат на нив што подолго со автоматизирано и многу често прекумерно нудење слични содржини. Овој валоризирачки систем за медиумските содржини што најлесно привлекуваат внимание, преку масовната комуникација навлегува и во популарната култура и во другите општествени сфери, така што наклоноста кон нив влијае и врз политиката и културата во поширока смисла. Во текот на кампањата за претседателските избори во САД во 2016 година и претходно во борбата за номинација на Републиканската партија, Доналд Трамп токму преку своите вештини да привлече внимание кај мејнстрим медиумите и на Твитер, успеа да избие во преден план и во двете трки. Неговата изборна победа секако имаше големо глобално влијание, најдиректно преку тоа што многумина се обидуваа да ги копираат методите што носат успех и изборни победи. **** Еден од посподелуваните цитати што достигна голема популарност на социјалните мрежи е оној што вели „Барај почит, не внимание“. Тој може да послужи како добра крилатица за идните потребни промени на постојниот систем на менаџирање на информациите во јавната сфера во оваа ера на т.н. економија на вниманието. Привлекувањето на вниманието како доминантен систем во дисперзијата на информациите и во огласувањето, покажува многу недостатоципокажува многу недостатоци, од лесно ширење на дезинформациите, до психолошки проблеми кај корисниците. Ако не се промени системот што ги охрабрува и ги наградува корисниците да бидат токсични едни кон други, проблемите што сега постојат, само ќе се зголемуваат. Онлајн платформите навистина ќе треба да посветат повеќе време и труд на поттикнување на довербата и почитувањето, и кон нив како сервиси, но и кон другите корисници, со цел барем делумно да внесат рамнотежа во критериумите за селектирање и ширење на информациите. Автор: Сеад Џигал Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).

Мимови (memes, aнгл.) или „мемиња“ (разг.) се популарни содржини што се споделуваат на интернет и на социјалните мрежи. Најчесто се јавуваат во форма на фотографии, видеа, текст и слично. Тоа вообичаено се хумористични објави, кои брзо се копираат и се пренесуваат од корисниците, често со помали варијации, на теми од популарната култура и од јавниот живот. Мимовите обично ги среќаваме на интернет и на социјалните мрежи, споделени од нашите контакти, како дел од вирални објави што пренесуваат одредена шеговита порака или коментар.  КОЕ Е ЗНАЧЕЊЕТО НА ЗБОРОТ „МИМ“? Зборот „meme“ потекнува од грчкиот збор „mimema“ со значење „нешто што се имитира“. Поимот „мим“ за првпат го употребил биологот Ричард Докинс (Richard Dawkins) во 1976 година во својата книга „The Selfish Gene“. Во оваа книга тој се обидува да ги поврзе теоријата на еволуција со теориите на културата и нејзините промени, при што мимот (the meme) го дефинира како „мала единица во културата наменета за трансмисија, која е аналогна на генот“. Во поопшта смисла, според Докинс, мимот е носител на културни значења што се пренесуваат од еден до друг корисник преку имитација или чисто копирање. Во книгата на Докинс, која е пишувана далеку пред ерата на интернетот, како примери за мимови се наведуваат културните феномени какви што се поговорки, клишеа, музички мелодии и стилови на облекување.  КОЈ ГИ КРЕИРА МИМОВИТЕ? Мимовите и нивните креатори можат да се идентификуваат преку пребарување и хронологијата на објавување. Но, сепак, многу често тие завршуваат како анонимни и групни творби на кои им се губи трагата во однос на тоа кој прв ги објавил. Со ова мимовите делумно се доближуваат до културното творештво од минатото какви што се народните поговорки, изреки, пословици и слично. Најчесно е да се каже дека мимовите се содржина создадена од самите корисници.  Мимовите ги привлекуваат корисниците преку споделување и ширење да ја потврдат својата припадност кон одредена група, или пак припадност кон одредена генерација. На пример, „миленијалците“ што најмасовно ги прифаќаат како комуникациска форма од сите демографски групи, се сметаат како генерација за која мимовите се една од најспецифичните форми на комуницирање. Мимовите денес стануваат мошне важен дигитален формат во популаризацијата на личности, автори, настани, филмови, музика, книги. Во тој процес тие се користат како едноставно средство да ги оформиме и да ги зацврстиме нашите врски со различни социјални групи со кои сме вмрежени. Мимовите се покажуваат и како погодна форма за брзо ширење идеи на интернет и на социјалните мрежи, и токму врз тие свои погодности ја градат својата општа прифатеност.  Илустрација: Miguel Porlan, The Philosophy of Meme Culture ГЛАВНИ ОДЛИКИ НА МИМОВИТЕ Една од најважните одлики на мимовите е тоа што тие доаѓаат од обичните корисници, кои низ едноставни визуелни и текстуални форми пренесуваат некоја идеја или порака. Корисниците чувствуваат блискост и солидарност кон содржини што се објавени од корисници што се како нив, без одредена агенда или директна цел.  Мимовите што најчесто се хумористични, влијаат врз нашата подготвеност да ги споделуваме, слично на појавата кога сакаме да им пренесеме некој виц на своите пријатели. Покрај хуморот, мимовите можат да предизвикаат и други силни емоции, какви што се зачуденост, револт, бес и слично, што исто така го зголемува нивниот потенцијал за споделување, а со тоа и нивниот досег до голем број корисници на интернет. Многу често, алгоритмите на социјалните мрежи го препознаваат виралниот карактер на мимовите и со нивно препорачување и давање приоритет пред другите објави, ја зголемуваат нивната проширеност и популарност.  Мимовите можат да бидат искористени и за натпреварување на корисниците во нивната популарност и влијателност врз другите корисници. Овој мотив, за зголемување на сопственото влијание врз другите, често се јавува како важна мотивација за непрекинато креирање на мимовите. Дополнително, може да се каже дека мимовите можат да функционираат и како одреден вид дигитални ребуси, односно загатки. Некои од мимовите не се веднаш разбирливи за различните корисници, така што тие можат понекогаш да бидат и предизвик при нивното интерпретирање и читање на она „што сакал да каже авторот“. МИМОВИ И МИМЕЗИС, ИМА ЛИ ПОВРЗАНОСТ? Користењето на мимовите и нивното споделување, им дава на корисниците чувство на учество во нешто што е поголемо од нив самите. Овој магнетизам на припадност можеме да го споредиме со чувството кога ѝ се приклучувате на поголема маса луѓе на некој протест, концерт или спортски настан. Кон ова треба да се напомене уште еден важен аспект, кој придонесува за нивната популарност и проширеност. Станува збор за нагонот за имитација, односно привлечноста кон „мимезисот“, што мимовите го олеснуваат за практикување. Имитацијата е еден од клучните механизми во нашата социјализација од најмали нозе. Таа е суштински дел од нашето учење на јазикот, говор на телото, нашето однесување и севкупната комуникација. Мимовите што ни сервираат едноставни модели за имитација и за копирање, го ползуваат токму овој порив за имитација и за вклучување во заедницата на која ѝ припаѓаме, или кон која можеби сакаме да се вклучиме. ТикТок е социјална мрежа што својата првична популарност ја изгради најмногу врз давање опции на корисниците во својата апликација лесно да имитираат други видеа, музика и гласови преку танцување и синхронизирање на усните (lip syncing). КОРИСТЕЊЕТО И УЛОГАТА НА МИМОВИТЕ ВО ДИГИТАЛНАТА КУЛТУРА Ако се споредат мимовите со некои претходни форми пред интернетот, можат да се увидат доста сличности. Вакви особености на имитациско ширење претходно е познато кај литературните и кај говорните форми какви што се поговорките, стиховите и рецитациите, слоганите, брзозборките, сказните, вицовите и редица други. Овие форми порано се ширеле во одредена јазична и културна заедница како популарни и забавни творби што пренесувале содржини од забавен или од поучен карактер.  „Во ерата на т.н. вмрежен индивидуализам, луѓето ги користат мемињата истовремено за да го изразат својот индивидуализам, но и својата вмреженост.“  Кон оваа констатација дека преку мимовите ја потврдуваме својата припадност кон новите дигитални култури и онлајн заедници, може да се напомене дека мимовите како една нова форма на интеркултурна и интракултурна трансмисија на идеи и содржини, посредувана од новите технологии, овозможува и две важни промени во тоа како се социјализираме. Првин, тие го забрзуваат пренесувањето на културните артефакти и содржини, така што тие се шират во многу покусо време отколку што тоа било случај кога и да е претходно. На свој начин тие го забрзуваат оформувањето на дигиталните култури и заедници. Второ, тие го засилуваат нивниот ефект со тоа што многу лесно постигнуваат значителна проширеност во јавниот комуникациски простор, правејќи ги општо достапни, но и отворени за интерпретации и за креативни варијации.  „Во случајот на мимовите, тие се создадени за да се споделат со други луѓе; тие се наменети за поголема публика. Мораме да земеме предвид дека, благодарение на интернетот, група децентрализирани луѓе може да имаат заедничко, колективно искуство“. Извор: Чаевите на Баба РадаЗасновани на едноставни содржински калапи, тие можат да продуцираат многубројни адаптации и имитации приспособливи на различни ситуации, од политиката, преку уметноста, па сѐ до популарната култура. Она што ги одликува мимовите е и тоа што тие привлекуваат големо внимание преку учество на самите корисници што ги копираат и ги споделуваат овие содржини. Ваквото партиципирање во нешто што наеднаш станува проширено кон сите е еден од клучните аспекти на мимовите во денешните дигитални култури. Преку нивната употреба на интернетот и социјалните мрежи, всушност, се заменуваат некои традиционални форми на комуникација и конверзација, какви што се муабетењето и прераскажувањето вицови. Мимовите се, исто така, приспособливи форми за адаптирање кон локалните култури. На пример, за Македонија како еден од попопуларните локализирани мимови може да се наведат мимовите за Баба Рада. ДАЛИ МИМОВИТЕ СЛУЖАТ САМО ЗА ЗАБАВА? Иако мемињата обично се сметаат за забавни и шеговити форми, тие често откриваат одредени важни односи и вредности во општеството во кое се појавуваат и се прошируваат. Тие можат да артикулираат сериозни критики кон системот во кој живееме преку негово исмевање и посочување на неговите недостатоци. Користејќи го хуморот и сатирата, тие можат да влијаат врз нашето однесување и оформување ставови за реалноста и за јавните личности. Споделувањето и ширењето на шеговитите мемиња, им дава големо значење на овие содржини, со тоа што нивната масовност може да влијае тие да станат доминантна интерпретација на некој настан или појава, односно да имаат клучна улога во оформувањето на јавното мислење. Користењето на хуморот и на сатирата во известувачкото и во коментирачкото новинарство е веќе сосема етаблиран жанр, како што е тоа видливо од примерите на популарните шоуа Daily show with Trevor Noah, Last week tonight with John Oliver, Jimmy Fallon, Stephen Colbert, и др. Инфотејнментот веќе е интегрален и важен дел од критичкото новинарство и известувањето на медиумите за политиката и за општеството генерално.  Во текот на претседателската трка во САД во 2016 година, покрај значајната улога на дезинформациите преку социјалните мрежи, важно место имаа и негативните мимови, кои беа креирани и масовно проширувани, особено против кандидатката Хилари Клинтон.  *** Можеме да заклучиме дека мимовите се нова форма на денешните дигитални култури, кои и покрај тоа што имаат поврзаности и сличности со некои традиционални форми, сепак претставуваат нов формат за пренесување идеи и пораки во самите заедници. Тие се пренесуваат брзо и можат потенцијално да стигнат до голем број корисници, што постепено ја зголемува нивната релевантност, не само за забава туку и за коментирање и креирање на јавното мислење за различни важни теми во општеството. Денес тие се употребуваат за различни намени, вклучително и во политички и комерцијални кампањи, како за нивно промовирање, така и за нивна критика или саботирање. Мимовите им даваат на корисниците можност активно да се вклучат во важни општествени теми и процеси, а преку ваквата активност тие можат да ја оформат или да ја зацврстат својата вмреженост во дигиталните заедници, кои стануваат сѐ поважни за нашата лична идентификација и ангажираност во општеството.  Автор: Сеад Џигал Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).  

Британскиот крал Чарлс Трети во текот на својата тура и посета на Северна Ирска, по починувањето на британската кралицата Елизабета Втора, се потпиша во книгата на посетители во замокот Хилсборо до Белфаст. При чинот на потпишување, се случи мала незгода во која пенкалото што го користеше се расипа, на што кралот промрмори неколку зборови на негодување. Оваа случка речиси инстантно стана вест на денот во светските медиуми и вирално видео на социјалните мрежи предизвикувајќи многубројни реакции, коментари и шеги.  Неколку денови претходно кралот Чарлс Трети, исто така, се најде среде вирално видео и помалку бизарна сцена во која негодува до вработените на протоколот да поместат кутија со пенкала од масата што му пречеше да потпише документи при неговото устоличување.  Покрај критиките и шегите во медиумите и на социјалните мрежи, секако, имаше и пораки за разбирање и сочувствителност со Чарлс Трети, кој во набиена агенда на патувања и посети, непосредно по загубата на својата мајка, кралицата Елизабета Втора, беше изложен на голем напор и стрес. Сепак, главниот фокус и внимание останаа на забавувачкиот и сеирџиски аспект на овие видеа. Можноста вакви невообичаени случки да го привлекуваат нашето внимание, за жал, беше максимално експлоатирана од медиумите, но и од корисниците на социјалните мрежи. На тој начин значително се менува јавната перцепција за важни настани, но и се отежнува одржувањето на интегритетот на одредени јавни личности или институции. „Не е важна вистината, важна е перцепцијата“, извикува и кралот Висерис Таргериен од популарната серија „Куќата на змејот“ доловувајќи ни клучен аспект за тоа како се оформува консензуалната реалност, т.е. она во што сите се согласуваме дека е реално. Слични неугодни случки, сцени и скандали, како оние на Чарлс Трети, секако, имало и порано, со различни високи достоинственици и јавни личности во редум земји и различни меридијани. Многубројни се, на пример, сведоштвата за непримерното однесување на Винстон Черчил кон своите вработени, но за нив јавноста почна повеќе да дознава десетици години по неговата смрт, преку мемоари или играни филмови. Пред тоа овие сведоштва циркулирале во потесни кругови во форма на гласини и озборувачки коментари.  Денес во ерата на онлајн медиумите околностите се значително изменети. Овие две случки, како и многубројни слични содржини што ги следиме преку медиумитe, создаваат чувство на постојан надзор и набљудување овозможени од новите технологии. Секој од нас ненадејно и одеднаш може да стане дел од некое вирално видео, статус, твит, стори или тикток парче. Сеприсутноста на дигиталните медиуми и можноста без каква било наша согласност или контрола да бидеме втурнати во вителот на виралните содржини, кај повеќето од нас создава нов вид непријатност, а честo и стрес или анксиозност.  Фото: freepik.com Нашата изложеност на новите технологии и нејзината вклученост во најприватните и најинтимните катчиња од нашите животи ја потиснува и ја редуцира приватноста, која е под наша лична контрола. Користејќи ги предностите и погодностите на дигиталните уреди, постапно се вплеткуваме во систем на т.н. „споделена приватност“, во која други лица, организации, компании, онлајн сервиси, а често и државата, имаат директен или автоматски пристап до нашите приватни информации. И нашата приватност е значително вмрежена. На пример, ако пребарувате на интернет одреден лек или терапија, платформата што ви овозможува пребарување веќе има податок за некој ваш личен или семеен здравствен проблем што веројатно не би сакале да го споделувате јавно. Масовното користење на дигиталните онлајн уреди, креира нови форми на социјалност и општественa разoткриеност што помалку наликува на сцените од филмот на Ларс фон Триер, „Догвил, место со куќи без ѕидови“, каде што сѐ е видливо за сите негови жители. Ваквото разбивање на „ѕидовите на приватноста“ низ кое минуваме, нѐ принудува да се приспособуваме на нови услови во кои приватноста не само што е сузбиена, туку е и вклучена во редица платформи за отворена масовна комуникација. Исто така, таа е сѐ повеќе интегрирана во растечки онлајн бизнис модели, како што е сервисот Only fans, каде што преку претплата можете да следите приватни и лични објави на популарните корисници на оваа платформа. Новите онлајн платформи и нивните алгоритми постојано нѐ поттикнуваат парчиња од својата приватност да ги „ослободиме“ од рамките на приватноста и да влеземе во игра и натпревар на споредување со другите, чиј дом е подобро уреден, чие дете е посимпатично или чии делови од телото се попожелни. Клое Кардашијан објави снимка од ќерка ѝ во приватен авион, сите ја критикуваат (ФОТО) Нормализацијата на овој нов концепт на споделена и монетизирана приватност, често нѐ збунува и го отежнува оформувањето на приватноста и интимноста во секојдневието. Во ерата на традиционалните медиуми, телевизијата и печатот, поместувањето на границите на приватноста важеше само како исклучок за јавните личности со висок степен на овластувања и одговорност. Ова правило има своја оправданост, затоа што јавни личности што носат одлуки, а кои се одразуваат врз животите и кариерите на стотици илјадници граѓани, мораат да жртвуваат дел од својата приватност. За јавноста е важно да се увери дека тие и во приватниот живот не поминуваат одредени морални и професионални норми, кои за другите граѓани немаат таков ризик негативно да се одразуваат врз другите. Ако некој ресорен министер или директор на јавно претпријатие, на пример, е алкохоличар, јавноста треба да знае за тоа и тоа не може да се прикрие под изговор на приватноста на овие јавни личности. Тие се користат да се утврдува и да се обновува довербата кон носителите на јавните функции. Денес, овој формат на ѕиркање во дел од приватноста на јавните личности, целосно е таблоидизиран и банализиран. Наместо да даде своевиден увид во приватноста кој има важност и релевантност, медиумите најчесто го користат за поттикнување воајеризам, сеирџиство и друг вид емотивни реакции. Децата на Ѓоковиќ не дуваат свеќички за роденден Се ожени таткото на Aлександра Пријовиќ, еве како изгледа нејзината маќеа: Ќе останете без здив кога ќе ја видите Марјана се соблече во купаќи, Агнеса ѝ го коментираше изгледот На социјалните мрежи, особено кај помладите корисници, можете да сретнете објави што се мошне приватни и интимни, и во кои тие споделуваат сопствени сведоштва, прашања и дилеми, бараат совети, објавуваат исповеди и слично. Под превезот на анонимноста ваквите приватни содржини што се објавуваат онлајн функционираат како еден вид онлајн исповедување, кое му олеснува на корисникот и на неговата психичка состојба. На мрежата на Reddit на пример, можете да најдете илјадници нишки во кои корисници бараат совети од другите корисници дали да ја раскинат врската со својот партнер. Но, проблемот настанува кога ваквите „исповеди“ немаат позитивен комуникациски фидбек или ефект, а често објавувачите можат да станат и предмет на подбивање, исмевање или омаловажување. На овој начин наместо да ја помогнат нашата приватна и интимна комуникација, новите технологии всушност ги усложнуваат и ги отежнуваат. Објавувањето приватни содржини онлајн во многу случаи всушност е симптом на проблеми со нивното функционирање во нашите реални животи надвор од социјалните мрежи и интернетот. Некој што има доверливи пријатели полесно ќе се одлучи на совет од нив, отколку да бара интимен совет на Твитер, на пример. Исто така, чести се и примерите на злоупотреба на приватноста така што наши познајници или контакти недозволено и злонамерно ги објавуваат на интернет. Ваквото штетно користење на новите технологии, влијае негативно врз нашата социјализација, со тоа што го нормализира не само уценувањето и психичкото малтретирање на другите, туку и го отежнува или го усложнува формирањето цврсти и стабилни лични врски и односи со другите. Довербата во другите потешко се развива, а може инстантно да се загуби, макар и по мало недоразбирање. Во документарниот филм „15 минути срам“, каде што насловот е иронична алузија на познатиот цитат за тоа дека денес сите имаме можност за 15 минути слава на Енди Ворхол, документирани се неколку сериозни случаи на  злоупотреба на приватни онлајн содржини и прикажано до каде може да оди понижувањето на другите и нивно јавно посрамотување со помош на интернетот. Во овој документарец се пренесуваат сознанија од експерименти во кои се потврдува дека хормонот за задоволство, допаминот, кој се лачи при посрамотувањето на другите, има посилен ефект од допаминот што се лачи при наше лично уживање. За жал и во Македонија многубројни се примерите на вакви злоупотреби со различни мотиви, од одмазда, до изнудување пари и услуги. Кавадарчанец уценувал со приватни секс снимки Може да се заклучи дека особеноста на новите технологии да креираат и да дистрибуираат речиси неограничени количества информации, длабински ги менува и комуникацијата, како и социјалните врски и правилата за нивно оформување и функционирање. Во епицентарот на овие длабински промени особено се засегнати концептите на приватноста, блискоста и интимноста. Старите правила за демаркација на јавното од приватното сѐ помалку важат, а промените што сѐ денес е лично, јавно или приватно постојано се менува и флуктуира. Честиот неред и нестабилност во функционирањето на социјалните врски предизвикан од новите технологии, предизвикува засилена фрагментација на општеството на сите негови нивоа. Фрагментацијата, пак, води кон отежнување на оформувањето многу важни консензуси во општеството, нешто што претходно ни било наложувано и пренесувано, без многу дискусија, од државниот систем, образованието или од семејството. Денес сѐ е отворено на преиспитување, сѐ е под лупа на личниот избор, технологијата ни ветува врвна слобода. Но, проблемот е кога истата таа технологија не може да ни помогне од тој индивидуализациски ресет повторно да се поврземе во силни и стабилни врски со другите и да креираме кохезивни и хумани заедници.  Создавањето на базичните консензуси во едно општество има суштествено значење. Ако тоа не функционира задоволително, тогаш општеството не само што се фрагментира, туку и длабински се дестабилизира и подрива. Излезот од овие предизвици секако не е ниту во технофобијата, т.е. отфрлање на новите технологии, ниту, пак, во некоја нова теорија на заговор. Како што не можеме да се откажеме од авионите и автомобилите и покрај вклучениот ризик на нивното користење, така веројатно нема да можеме да се откажеме ниту од паметните телефони, таблети или социјалните мрежи. Одговорите се единствено можни со континуирано приспособување кон новата реалност на наша силна интегрираност и поврзаност со технологијата, односно преку едукација и самоедукација, отворен општествен дијалог и соработка на различни нивоа низ кои ќе се наоѓаат решенија за овие проблеми, но и преку етичкото користење на новите технологии ослободено од тенденциите за манипулација и контрола на корисниците.   Автор: Сеад Џигал Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).  

Овде ќе се фокусираме само на тоа како може оваа апликација да ви ја олесни новинарската работа, без разлика дали сте на терен или работите од канцеларија. Моќната и импресивна алатка Google Lens е апликација што, за жал, новинарите недоволно ја користат, иако може да им заштеди време, нерви, енергија, а може да им отвори и многу нови можности. Оваа апликација можеби ја имате на вашиот мобилен телефон, но никогаш не сте ја ни отвориле. Или, пак, ретко сте ја користеле не знаејќи ги нејзините можности. Но, можеби сте од оние што ја знаат нејзината магија и често ја употребувате, за новинарска работа или, пак, приватно. Ако не спаѓате во овие последните и ако Google Lens за вас е непознат терен, тогаш продолжете да читате.  Што е Google Lens? Google Lens е една од најпотценетите апликации токму поради недоволното познавање на нејзините целосни капацитети. Доколку не ви ги покажат можностите, ќе мислите дека никогаш нема да ви биде потребна, но не е така. Како што велат самите креатори, Google Lens ви овозможува да го пребарувате она што го гледате, да ги завршите работите побрзо и да го разберете светот околу вас – користејќи ја само камерата или некоја фотографија. Оваа апликација доаѓа вградена на дел од Google брендираните телефони, а за сите други потребно е да се симне и да се инсталира. Најчесто оние апликации што ќе ги инсталираме и нема да ги користиме активно во првите неколку недели, неоправдано ги сметаме за неупотребливи. Дали се плаќа? Најдобриот дел е што Google Lens e бесплатна апликација и доколку ја немате на вашиот мобилен телефон, можете да ја симнете на Google Play ако сте корисник на Андроид или на App Store доколку сте корисник на iOS. Тоа значи дека е достапна за секого и нема да потрошите ниту денар за нејзиното користење. А богами има безброј начини како да ја користите. Google Lens е еднакво корисна апликација за домашна употреба, но и за професионална употреба. Нејзиното користење е поврзано со камерата на вашиот мобилен телефон и без неа не може да функционира. Накратко Google Lens е збир од визуелни компјутерски способности, кои можат да го препознаат она што го гледате преку телефонската камера, со цел апликацијата да го претвори тоа во одредена информација што вие потоа ќе ја искористите. Како? Google Lens ви овозможува да копирате или да преведувате текст, да идентификувате растенија и животни, да истражите одредени локации, да проверите одреден производ, да пронајдете визуелно слични слики и многу други корисни работи. Овде ќе се фокусираме само на тоа како може оваа апликација да ви ја олесни новинарската работа, без разлика дали сте на терен или работите од канцеларија. Копирајте текст од каков било документ Во новинарството, покрај информацијата и вистината, најверојатно најскапо е и времето. Новинарите, во трката први да објават проверена информација, никогаш немаат доволно време и секоја заштеда на време е драгоцена. Најтешко е кога во недостиг на време треба да внесете/препишете текст од некој физички документ што сте го добиле од одредена институција или, пак, некое истражување, студија и слично во Word-документ на вашиот компјутер. Што ако тој документ има десетици страници и вам ви треба голем дел што би го употребиле во вашиот новинарски производ или, пак, ви треба за да продолжите со истражувањето. Препишувањето на текстот може да ви одземе и неколку часови. Но со Google Lens можете едноставно да го копирате текстот насочувајќи ја камерата од вашиот мобилен телефон кон него. Откако апликацијата ќе го препознае (трае само неколку секунди), вие потоа можете едноставно со копи/пејст да го префрлите на кој било документ (Word или Google Docs) што го работите, на имејл или во вашите белешки, па дури и да го копирате/пренесете директно на вашиот компјутер каде што го пишувате новинарскиот текст. Можете да „симнете“ текст од ПДФ-документи, печатени документи, сметки, книги, списанија, знаци покрај пат, транспаренти, соопштенија, па дури и од телефонски екран, компјутер, телевизија и слично. Секаде каде што е напишан разбирлив текст, можете да го копирате со Google Lens. Корисно, нели? Преведете каков било текст Како новинари често работиме на терен, неретко во земји во кои не го знаеме јазикот. Или, пак, во сопствената држава работите на меѓународно истражување и имате куп физички документи на странски јазик. Во тие ситуации од голема помош може да ви биде Google Lens, кога немате преведувач. Замислете си дека сте во Украина и известувате од војната. Доколку наидете на документ, знак на патот, некое соопштение или што било на кое е напишан текст што не го разбирате, а нема кој да ви помогне, со Google Lens можете да го преведете без проблем. Отворете ја апликацијата, насочете го телефонот кон знакот, патоказот или документот каде што е напишано нешто на странски јазик и кликнете на делот „Преведи“ во должина на долниот раб на екранот. Преводот го добивате инстантно и тоа директно ќе го видите врз странскиот текст. Добро, преводот некогаш нема да биде совршен, но ќе ви даде основна информација за што станува збор. Таа информација можеби ќе ви заштеди време ако барате одредена локација или, пак, може дури да ви го спаси животот во екстремни случаи. Со Google Lens можете во реално време да преведете текст од повеќе од 100 јазици, да копирате и да преведете параграфи или други знаци. Можете да одберете превод на кој било јазик, но најчесто најдобриот резултат ќе го добиете на англиски јазик. Откријте кога некоја фотографија е објавена Во време кога дезинформациите царуваат и во време кога насекаде сме опкружени со лажни вести, неретко како новинари сме соочени со дилемата дали фотографијата е реална или монтирана, кога и како за првпат е објавена и дали е од некој конкретен настан или некој сака да нѐ изманипулира со стара фотографија. Со Google Lens лесно можете да пребарате и да добиете податок кога и како некоја фотографија за првпат била објавена, да побарате визуелно слични фотографии и слично. Нема да ви требаат други сервиси за ова, иако, рака на срце, постојат.  Препознајте места, објекти, личности Google Lens може да ви помогне да препознаете одредено место, локација, објект, скулптура, знаменитост, па дури и личност. Ако се наоѓате на некоја улица во Берлин, на пример, и пред вас се наоѓа скулптура што не ја препознавате, доволно е само да ја отворите апликацијата и да ја насочите камерата кон скулптурата и ќе добиете информација и линкови за да се информирате и да дознаете повеќе. Истото може да го сторите со некоја зграда и слично. Најчесто резултатите се точни, но зависи и од тоа како ќе го поставите/насочите телефонот, со цел да се направи појасна слика од објектот или предметот. Можете да ја употребите и за препознавање одредена личност, доколку имате физичка фотографија од таа личност или, пак, имате фотографија на компјутер, а не можете да се сетите за кого станува збор. Нормално, ако станува збор за јавна личност, ќе добиете точна информација. Истото важи и за одреден предмет или уред чие име не го знаете или чија функција не ја препознавате. Google Lens може да ви помогне во нивното препознавање и во давањето информации поврзани со тие предмети или уреди. Доколку пред вас имате растение, животно, куче чија раса не ја препознавате, исто така Google Lens може да ви помогне. Дел од вас сигурно се прашуваат, а зошто како новинар би ми била потребна информација за раса на куче или за вид растение? Но, секако треба да имаме предвид дека новинарството постои и надвор од пишувањето и известувањето само за политика и економија. Зачувајте ги контактите Колкупати досега некој ви дал бизнис-картичка, сте ја ставиле во фиока или чанта и по некоја година сте сакале да контактирате со таа личност за интервју или за брифинг, но едноставно картичката никаде не можете да ја најдете. Мене редовно ми се случувало. Но, со помош на Google Lens сите бизнис-картички можете да ги дигитализирате, да ги зачувате и да ги организирате контактите брзо и едноставно. Само отворете ја апликацијата и насочете ја камерата кон бизнис-картичката и ќе ви се појави опција да го зачувате контактот. Истото можете да го направите со одредени покани за настани и слично и да ги вметнете директно во вашиот календар. Сето ова ќе ви заштеди време, но и нерви. Пратете директно имејл или јавете се на телефон Препознавањето на текстот на каков било предмет, документ или фотографија може да ви ја забрза работата кога сакате некому да му напишете имејл или да му се јавите. Наместо физички да ги пишувате и да ги внесувате имејл-адресата или телефонот или, пак, веб-адреса на одредена институција и да ризикувате да згрешите, можете едноставно преку Google Lens да ги копирате и директно да ви даде опција да напишете имејл или да се јавите. Истото може да го сторите со која било интернет-страница. Кога ја користите апликацијата, ако некаде на некој документ, соопштение и слично е напишана URL-адреса, веднаш ќе ви даде опција да ја посетите таа веб-страница.  Скенирајте QR-кодови и бар-кодови За скенирање на QR-кодови и бар-кодови отсега нема да ви биде потребна ниту една друга апликација. Можете, на пример, да го скенирате со Google Lens кодот на некоја ви-фи мрежа и веднаш да се поврзете на неа. Добро, оваа функција може повеќе да ви користи приватно за шопинг или во ресторани, но некогаш ќе се најде и за вашата професионална работа бидејќи QR-кодовите станаа нешто што го има насекаде и има многу практични примени. Бонус: Станете Гаус за математика Најголем дел од новинарите не се којзнае какви математичари, секако со чесни исклучоци, но Google Lens може да ви стане најдобар пријател ако знаете дека може да ве претвори во Карл Фридрих Гаус. Само со насочување на камерата од телефонот кон некоја сложена равенка напишана во учебник, списание или на екран, може да го добиете решението во реално време без да знаете ниту прости математички задачи. Шегата настрана, оваа функција неретко може да ви помогне и при новинарска работа доколку имате сложени операции со бројки, пресметка на проценти и слично. Дали сето ова ве убеди? Доколку досега не сте користеле Google Lens, обидете се уште денеска. Ќе заштедите време и нерви и ќе бидете попрофесионални во она што го работите. Автор: Александар Манасиев   Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).  

Факт е дека интересите на публиката се менуваат, но кај младите тие промени се поизразени. Да не заборавиме дека Фејсбук денес има 18 години и дека некои од младите што денес сакате да ви бидат дел од публиката се возрасни колку и оваа социјална мрежа. Речиси секој медиум сонува да ја освои помладата публика. Без разлика дали сте печатен медиум, ТВ, радио, онлајн медиум, дали работите на поткаст или креирате видеа за социјалните мрежи, освојувањето на младата публика е вистински предизвик, некогаш речиси недостижен. Но, доколку го постигнете тоа, станува збор за сигурен знак дека вашиот медиум се движи во вистинска насока и има иднина. Факт е дека интересите на публиката се менуваат, но кај младите тие промени се поизразени. Да не заборавиме дека Фејсбук денес има 18 години и дека некои од младите што денес сакате да ви бидат дел од публиката се возрасни колку и оваа социјална мрежа. Динамичниот живот, диктиран од технологијата, ги претвора младите во публика чие внимание е кратко, непостојано и подложно на чести промени. Уште од времето кога печатените медиуми доминираа со светот на информациите, целта на новинарите беше да ја освојат помладата публика пишувајќи за теми што ги засегаат помладите. Таргет беа оние помеѓу 18 и 25 години. Но, каде беше проблемот? Кога пред 20 години ќе забележавте некој млад човек со весник во рацете, тоа значеше дека тој медиум има иднина. Но, социјалните мрежи го променија сето тоа. Денес зборуваме за освојување на онаа публика што веројатно никогаш во животот не прочитала дневен весник, публика што ретко или речиси никогаш не изгледала докрај телевизиски вести, а информациите главно ги прима на социјалните мрежи.  Според истражување на Делоит, тинејџерите од Генерација З ги сакаат социјалните и дигиталните формати на вести. Околу половина од оваа група велат дека секојдневно следат вести преку социјалните мрежи, а 40% ги добиваат вестите преку пребарувачите. Истото истражување покажува дека мобилниот телефон за оваа генерација млади е единствената порта до вестите. Со појавата на социјалните медиуми, со глобалната употреба на мобилните телефони овие промени кај младата публика станаа уште понагласени. Сега медиумите ја „бркаат“ младата публика каде и да оди таа – од Фејсбук, преку Јутјуб до Инстаграм, па сè до ТикТок. Утре најверојатно на некоја друга социјална мрежа. Но, акo во овој момент размислувате како да ја освоите помладата публика, каква содржина да креирате за помладата публика, на кои платформи да ја барате и слично, тогаш треба да размислувате за повеќе фактори пред да ја креирате соодветната стратегија. „Наоружајте“ се со статистика Статистичките податоци се важно „оружје“ при креирање на вашата медиумска стратегија. Морате да ги знаете основните, но и специфичните демографски карактеристики на земјата, регионот, градот каде што се наоѓа публиката на која ѝ се обраќате. Ако сте национален медиум, потребно е да ги имате бројките на ниво на цела држава, ако сте регионален ви требаат регионалните карактеристики, а богами постојат огромни разлики. Фото: freepik.com Постојат разлики во тоа како публиката консумира вести од земја до земја. Постојат и големи разлики за тоа колку се следат вести на телевизија, на веб, преку социјалните мрежи, па и големи разлики во тоа која мрежа е попопуларна за следење на вестите. Но, постојат и огромни разлики помеѓу различните генерации. Според истражувањата, миленијалите, или оние на возраст од 25 до 40 години, кои се и најголемата публика статистички, трошат околу 2 часа и 44 минути дневно на социјални мрежи. Од друга страна, припадниците на Генерација З или оние до 24 години дневно поминуваат по 8 часа онлајн, од кои 2 часа и 58 минути на социјалните медиуми. Истражувањето на Делоит покажува и дека низ регионите постојат огромни разлики зошто публиката ги користи социјални медиуми. Па, така, ако во САД и Велика Британија 27% односно 26% ги користи за вести, процентот е поголем во Германија (41), Бразил (44%) и Јапонија (52%) Сите овие информации се основата за создавање здрава, краткорочна и долгорочна стратегија за освојување одредена специфична публика, во овој случај онаа помладата. Никогаш не велете никогаш Со појавата на социјалните мрежи, голем дел од сопствениците или уредниците на медиуми, барем кога станува збор за македонски или балкански контекст, со сигурност можам да кажам дека зборуваа дека никогаш нема да ги користат како платформи за освојување на публиката мислејќи дека „тие не се доволно сериозни за сериозно новинарство“ и дека се, всушност, само за забава. Но, кога забележаа дека публиката е таму, од немајкаде почнаа да ги користат. Факт е дека публиката на Фејсбук, Твитер, Инстаграм и Јутјуб ги користи овие мрежи во голема мера и за да се информира. Гледаат видеа, читаат текстови, бараат фотографии од актуелни настани и слично. Затоа е важно себеси да си кажете дека никогаш нема да кажете никогаш кога станува збор за начините на кои ќе се обидувате да дојдете до публиката. Еве да го земеме примерот со ТикТок како социјална мрежа што стана глобално популарна кај помладите. Во многу земји преку ТикТок се следат и вести/најнови информации, а тоа е особено карактеристично за помладите. Истражувањата покажуваат дека, ако во 2020 година само 3% од младите на возраст од 18-24 години консумирале вести преку ТикТок, тој број петкратно се зголемил во 2022 достигнувајќи 15%. Од друга страна, пак, Јутјуб добива на популарност како платформа за следење вести меѓу младите во Источна Европа, регионот на Азија-Пацифик и Латинска Америка. Зошто младите бегаат од традиционалниот формат на вести? Младите „бегаат“ од вестите, но посебно бегаат од традиционалниот формат на вести. Глобално постои загрижувачки тренд за кој треба да подразмислат сите медиумски организации, а тоа е трендот на зголемување на недоверба во медиумите. Таа недоверба е најнагласена кај младите под 35 години. Според Reuters Institute Digital Report за 2022 година, околу четири од десет млади под 35 години често или понекогаш ги избегнуваат вестите во споредба со една третина (36%) од оние 35 и постари. Фото: freepik.com Во истото истражување анализираа и зошто се случува ова? Одговорот е дека најчесто, помладата публика (под 35) оценува дека вестите имаат негативно влијание врз нивното расположение (34%), но и дека има премногу вести за теми како политика или коронавирус (39%). Заклучокот е дека опстојува долгогодишната критика за депресивната природа на вестите, но и дека вестите се насекаде околу нас. Тоа е генералниот проблем за младите. Но сепак, сето она што ни предизвикува мака во обидот за освојување на младата публика, може да се претвори во можност. Видете го само примерот со Вашингтон пост кој има ТикТок канал со околу 1,4 милиони следбеници. Погледнете, на пример, колку едноставно е направено видеото за одлуката на Уставниот суд во САД поврзана со абортусот. Станува збор за тешка и депресивна тема за младите, но сепак повеќе од 1,5 милиони корисници на ТикТок го гледале видеото бидејќи тоа е направено на начин што ќе го разберат младите и се обраќа на начин што е соодветен за платформата каде што се објавува. Забораваме ли на едукацијата? Истражувањето на Reuters Institute Digital Report за 2022 година начнува едно интересно прашање, а тоа е зошто воопшто младите, кои следат вести, ги следат вестите. Покрај тоа што младите сакаат забавни вести и вести што може лесно да ги споделат на социјалните мрежи, тие велат дека сакаат вести што имаат едукативна компонента и вести што им се корисни односно имаат употребна вредност. Тука доаѓа прашањето, дали најголем дел од медиумите, при креирање на новинарската содржина, забораваат и на едукативнатa компонента. Фото: freepik.com Често во медиумите се известува за некој проблем, се посочуваат последиците, но не се посочува решение или не се објаснува коренот на самиот проблем. На пример, се зборува за инфлација, се даваат најновите статистички податоци и некоја изјава поврзано со тоа, но не се објаснува што е всушност инфлација, како доаѓа до инфлација и кои се нејзините последици врз животот на луѓето. Едно од најгледаните видеа на Vox на Јутјуб е видеото „Како трговијата со диви животни е поврзана со коронавирусот“ кое е објавено некаде на почетокот на пандемијата кога сите светски медиуми известуваа дека сè започнало на пазарот во Вухан каде што се продаваат и диви животни. Видеото има повеќе од 23 милиони прегледи. Има ли надеж да ја освоите младата публика? Од Институтот Ројтерс заклучуваат дека младите имаат различни причини зошто неретко ги одбираат социјалните мрежи и индивидуалните креатори на вести/информации наспроти етаблираните медиуми. Одговорот е дека сакаат да чујат различен глас, различен поглед на нештата, дека за разлика од традиционалниот рецепт за креирање вести, на Јутјуб, Спотифај или ТикТок има диверзитет и дека неретко со изборот на темите се гледа „преку оградата“ односно не се обременети само со случувањата од домашната политичка, економска или културна сцена. Но истражувањето покажува дека младите сепак сакаат да читаат, сакаат и долги и добро обработени приказни, анализи, видео, фото, аудио, секаков формат и дека не ги избегнуваат по секоја цена. Потребно е само да бидат приспособени на нивните потреби, прилагодени на начинот на раскажување соодветен за Јутјуб, ТикТок или друга платформа. Тоа значи дека она што функционирало на ТВ, не може само да се постави на Јутјуб и дека младите ќе го пронајдат. Не, потребно е да се влезе во начинот на размислување на младите и да се креира на начин што ќе им биде поблизок до нивниот сензибилитет. На пример, видеото на Гардијан „Што е коронавирус“ објавено на почетокот од пандемијата користи многу јасен, едноставен и непретенциозен јазик да објасни десетина дотогаш познати факти за болеста. Видеото има повеќе од 10 милиони прегледи и универзалниот наслов и јазик на видеото веројатно ќе му овозможи „живот“ и гледаност и во наредните години. Заклучокот е дека медиумите треба да продолжат професионално да известуваат, посебно во време на кризи, како што е пандемијата или инвазијата на Русија во Украина,  и дека младите ги следат овие вести, но потребно им е повеќе од само „гола“ информација. Потребно е работите да бидат доведени во контекст, да се објасни како одредена криза влијае врз нивниот секојдневен живот, потребно е тие известувања да содржат и едукативна и практична компонента и секако да бидат приспособени на каналот каде што се дистрибуира информацијата. Применувајќи ги овие совети, сигурно ќе освоите дел од помладата публика, но секое решение не е универзално и не е постојано. Тоа значи дека борбата за освојување нова и млада публика е наша постојана задача. Како што публиката се менува, како што се менуваат и нивните навики, така треба да се менува и нашиот пристап во „ловење“ на таа публика. Автор: Александар Манасиев Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).  

Од оние што се борат против некоја вистина, поопасни се само оние што лажно ја бранат. Во секојдневната комуникација често велиме дека информациите се храна за нашиот ум, или на пример дека „консумираме“ премногу информации и медиумски содржини. Оваа метафора на информациите како храна можеме малку да ја прошириме и за нивна проверка.  Кога купуваме некој прехранбен производ и сакаме да го провериме, кои можности ни се на располагање? Често во маркетите можеме да ја видиме глетката како купувачите ги потфаќаат артиклите во рака, ќе се загледаат во нив, ќе ги превртат неколкупати и потоа ќе ги стават во својата корпа или ќе ги вратат назад на полица. Од ваквите навики за внимателност што купуваме, можеме нешто да научиме и да примениме и за информациите. БРЕНД? Кај храната првин проверуваме кој е производителот, односно кој е „брендот“. Какво е нашето искуство со овој производител, дали му веруваме, дали некогаш сме имале негативно искуство со него? Овој начин на проверка можеме да го примениме и со информациите и вестите. Дали медиумот, или брендот, е некој кому му веруваме? Дали работел професионално, дали ги почитувал етичките стандарди, дали фаворизирал некоја страна, дали користел манипулации во информирањето? Пред да ја вложиме својата доверба во некој медиум, треба да бидеме сигурни дека таа е заслужена токму низ овие принципи за професионално и етичко работење. За да медиумот ја заслужи нашата доверба, не е доволно само да ни се допаѓа тоа што тој го објавува, туку и да води сметка за јавниот интерес и да ја почитува својата публика така што нема да ја подложува на манипулации.  Ако станува збор за нам непознат медиум, треба да провериме дали тој има информации за контакт, сопствеништво, уредници, редакција и сл. АВТОРСТВО? Покрај брендот, за медиумскиот производ многу е важно дали е наведен автор. Една од првите проверки што треба да ја направиме е да видиме дали написот, прилогот или објавата се потпишани. Во изразено голем број на објавите на медиумите од Македонија, може да се забележи дека нема автор, дури ни на значителен дел од веб-објавите на националните медиуми што имаат редакции и уредници. Наведувањето на авторството е уште поретко кај онлајн медиумите, кај кои често отсуствуваат и основни информации од импресумот. Колку и да ни се допаѓаат содржините од вакви медиуми, едноставно треба да се запрашаме зошто не се објавува и авторството?  Отсуството на авторството во објавите на домашните медиуми може да се толкува и како одбегнување одговорност за тоа што е напишано. Понекогаш „срамежливо“ се наведуваат иницијали, или, на пример, во потпис стои редакција и слично. Непотпишувањето на медиумските содржини е сериозен недостаток, на кој не треба тукутака да му се прогледува низ прсти. Ако тој што го напишал текстот не сака да преземе одговорност за него, дали ова навистина ја заслужува вашата доверба? Размислете внимателно колку вреди да се верува на некоја вест за која авторот не сака ниту да се потпише.  НАСЛОВ? Насловот е клучен дел на секоја вест, кој може да пресуди дали ќе ја прочитате или не веста. Во изобилството од вести и информации, насловот е вашиот прв контакт со медиумските објави. Утврдете дали насловот користи таблоидни техники за привлекување внимание (Неверојатно! Нема да ви се верува! Скандалозно! Невидено! Нема да зажалите ако ова го прочитате!). Ако насловите се предолги, веројатно во остатокот на текстот нема да најдете важна дополнителна информација, затоа што насловот е, всушност, веста. Споредете дали насловот соодветствува и одговара на содржината. Манипулативните наслови се мошне честа појава во домашните медиуми. ИЗВОРИ? Една од главните причини е што многу често во овие објави без автори речиси и да нема вистинско авторство, но ни новинарство, за жал. Голем дел од содржините се пренесени од други извори на информации и се објавуваат како копирана содржина. Некогаш тие извори се прес-агенции, странски медиуми, соопштенија за јавноста или, пак, содржини од социјалните мрежи. Медиумите и новинарите добиваат готови содржини од политичките партии или од маркетинг агенциите, кои преферираат нивните содржини да се пренесат без дополнителни измени. Новинарскиот удел често се сведува само на фрази какви што се: се наведува во, како што објавува, стои во соопштението и сл. Во овие случаи на голо трансмисиско новинарство, каде што медиумот само ја пренесува, но не ја обработува информацијата, потпишувањето на авторството ја губи смислата поради ваквата автоматска редистрибуција на информации.  Во делот на изворите многу е важно да увидиме каков тип извори се користат. Дали се наведени извори од различни засегнати страни, дали изворите на информации се компетентни и кредибилни, дали недостасува некој важен извор, дали информациите од изворите се квалитетно пренесени и контекстуализирани и така натаму. Ако станува збор за онлајн содржина што има линкови, проверете ги и линковите, тие можат да индицираат за каков тип вест се работи. Како во изреката „Со кого си, таков си“, за манипулативните намери на вестите понекогаш можеме да дознаеме и од тоа какви линкови користат новинарите и медиумите. www.freepik.com ВРЕМЕ И ДАТУМ? За артиклот што го купувате, многу важен е датумот на производство. Заедно со информацијата за рокот на употреба, тој ни кажува за безбедноста да се консумира производот. За информациите, исто така, важно е да знаеме кога се објавени за да можеме да ги разбереме во својот вистински смисловен и хронолошки контекст. Дополнително, со автоматизираната дистрибуција на вестите преку социјалните мрежи и агрегаторите на вести, на пример, може да се случи постари вести да бидат преобјавени помеѓу нови вести и со тоа да се внесе конфузија кај читателите дали нешто повторно се случило. Во трката што побргу да се објават информации за некоја тема или настан, не се води доволно грижа за проверка на информациите и се избегнува да се наведе времето на објава кога првичните информации се надополнети. За разлика од содржините во традиционалните медиуми, кои се временски фиксни во однос на тоа кога се објавени, новите дигитални медиуми оперираат со поинаков формат на т.н. хипертекст, кој може постојано да се менува и да се надополнува. Информацијата дека текстот е изменет, надополнет или можеби коригиран, е суштински важна. МИРИС И БОЈА? Пред да купиме некој производ, особено на пазар, поискусните домаќини и домаќинки го подложуваат производот на тест со мирисање. И вестите можат да имаат свој мирис. Понекогаш нешто при првиот контакт со веста ни делува чудно, сомнително, невообичаено. Оваа првична реакција често се потпира на нашето искуство од читање вести и информации и тоа не треба да го потцениме. Повнимателно проверете ги вестите што чудно ви „мирисаат“ или ви сигнализираат дека нешто не е во ред со нив. Исто така, провери дали веста е обоена, можеби лично, политички, идеолошки, партиски, економски и слично. За да се спротивставиме на обоените вести, понекогаш е потребно и ние да бидеме помалку премачкани со сите бои. НЕ ВЕРУВАЈ ИМ СЛЕПО НИТУ НА СВОИТЕ ОЧИ Реалноста често ја поистоветуваме со она што го гледаме. Дигиталните медиуми имаат различни начини за обработка на фотографии и видеоматеријали, така што она што го гледаме многу лесно може да биде визуелна манипулација. Како што Инстаграм може со своите филтри да ви помогне да изгледате поубаво на вашите фотографии, така и вестите можат лесно да го разубават имиџот на некоја јавна личност, организација или општествена група. Затоа, првин провери и... СПОРЕДИ! Златното правило за вакви пригоди е, што поскандалозно звучи некоја вест, повнимателно провери ја. Еден од наједноставните начини за проверка е да споредиме како одреден настан е покриен во другите објави и медиуми. Дали има факти и информации што се повторуваат и се потврдени од други извори? Дали информациите се потврдени и од официјални извори или институции? Ако одредена навидум скандалозна вест е покриена од еден или само неколку извори, тогаш веројатно станува збор за објава што има некоја прикриена агенда. ПРОБАЈ, ПА СПОДЕЛИ! Пред да споделиш нешто со твоите блиски контакти, првин пробај го. Прочитај ја веста до крај, провери внимателно дали е навистина тоа нешто што сакаш да го споделиш, дали вреди да биде споделено, провери дали според очекуваните реакции на тој со кого го споделуваш е во ред да ја пренесеш веста, процени дали станува збор за нешто корисно, забавно или е можеби нешто што може да ги вознемири другите. Автор: Сеад Џигал   Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).  

Во романот „Војна и мир“ за првпат објавен интегрално во 1869 година, Лав Толстој пишува за француската окупација на Русија од 1812 година. Овој историски настан Толстој го пренесува низ раскажувањата на неколку руски благороднички семејства, за тоа како окупацијата на Наполеон била доживеана во Русија. За пишувањето на овој роман, Толстој користел многу историски документи, хроники, сведоштва и други материјали, со намера да внесе во него што е можно повеќе реализам. Но, интересно е што и покрај оваа нагласена тенденција за автентичност и реализам, во „Војна и мир“ нема делови во кои Толстој пишува изразено негативно за окупаторот на неговата земја. Во оваа книга, која долго време служела како основно четиво на голем број читатели за француско-руската војна од 1812 година, не можеме да најдеме ниту говор на омраза кон непријателот, ниту, пак, дехуманизирачки ословувања на непријателот. Толстој учествувал во Кримската војна (1853 – 1856) и окупацијата на Севастопољ (1854 – 1855), така што одблиску можел да ги посведочи сите ужаси на војната и ѕверствата што таа ги предизвикува. Сепак, војната од Толстој направила пацифист, хуманист и духовен анархист, што тој го пресликал во пишувањето за војната од ракурс на своите ликови во потрага за љубов и човечност во околности кога тоа е веројатно и најтешко. За разлика од Толстој, кој не сакал во своите книги да ја овековечува омразата, медиумите денес далеку повеќе се посветени на експлоатацијата на негативните чувства во документирањето на секојдневните настани и конфликти. Во времето на Толстој пишувањето за хуманоста и за љубовта во време на војна продавало огромни тиражи, додека работите сега се прилично поинакви. Денес стравот и омразата се далеку поефикасни средства за продавање тиражи и за висока гледаност. Во медиумите денес доминираат негативните вести, информациите за човечките страдања, а темите за девијантните и социопатските однесувања се редовно присутни во ударните вести. На социјалните мрежи, пак, провокативните пораки и говорот на омраза лесно стануваат вирални објави и широко дисперзирани содржини со висок број реакции, коментари и споделувања. Омразата, за жал, денес е „поисплатлива“ за објавување во медиумите, отколку позитивните теми и вести. Комуникациски функции на говорот на омраза Постојат многу различни и подробни дефиниции за тоа што е говор на омраза и во какви форми тој може да се појави. Во комуникациска смисла, говорот на омраза се користи да го маркира референтот (оној на кого се однесува пораката) или адресатот (оној на кого се упатува пораката) врз кого треба да се насочат искази на омраза и нетрпеливост. Идентификувањето на поединците или групите кон кои се „нормализира“ комуникациско напаѓање е една од примарните функции на говорот на омраза. Откако ќе ги идентификува поединците и групите кон кои тој се насочува, говорот на омраза преку своите различни форми настојува да го конвенционализира односот на омраза, односно да го направи прифатлив за обраќање и однесување за што поголем број луѓе. Најчести начини за да се конвенционализира и широко да се  прифати говорот на омраза се: тврдења дека поединци и групи треба да се исклучат од заедницата на која ѝ припаѓаат (предавници, изроди, платеници, квислинзи и сл.), дека не заслужуваат да бидат третирани како нормални луѓе (идиоти, кретени, малоумни и сл.) или, пак, да се споредат со животни или инсекти (стока, говеда, овци, змии, гниди, штетници и др.). Фото: freepik.com Говорот на омраза има важна улога во дефинирање на т.н. симболички поредок на општеството, односно ги проширува пораките од комуникаторот кон јавноста за тоа кои се големите опасности за заедницата, кој е отворениот или прикриениот непријател на народот/заедницата, кои вредности треба да се бранат и така натаму. По двете фази на идентификација (маркирање) и конвенционализација (ширење) на говорот на омраза, трета фаза е развивање стратегии за операционализација на говорот на омраза, односно утврдување начини како да се употребува говорот на омраза за да тој ги предизвика посакуваните ефекти, какви што се заплашување, подредување, маргинализација, нормализирање на дискриминацијата, сѐ до поттикнување физичко насилство или елиминација. На тој начин се развиваат приспособени и своевидни функционални стилови на говорот на омраза, така што се оформува говор на омраза за јавни протести, говор на омраза на социјални мрежи, говор на омраза во политичката комуникација, колоквијален говор на омраза итн. Зачестеното користење на овие варијации на говорот на омраза, постапно го оформува јазикот на омраза и ја зацврстува културата на омраза во општеството. Степенувања на говорот на омраза Во фазата на операционализација на говорот на омраза постојат различни степени на примена на говорот на омраза во обраќањето и во однесувањето. Ова може да варира од исмевање, до закани со смрт. Во истражувањата често се користи методологијата развиена од Универзитетот Вашингтон, која со одредени приспособувања, дефинира шест нивоа на говорот на омраза: 1. НЕСОГЛАСУВАЊЕ, односно изразување на спротивставување, одрекување, порекнување, револт и слично. 2. НЕГАТИВНО КАРАКТЕРИЗИРАЊЕ, или именување негативни одлики и карактеристики, потсмевање, потценување, етикетирање и стигматизација (жигосување). 3. НЕНАСИЛНИ НАПАДИ, односно вербално напаѓање, навреди, пцости, плукање, заканување и сл. 4. ДЕМОНИЗИРАЊЕ И ДЕХУМАНИЗИРАЊЕ, или карактеризација на поединци и групи како дијаболични, опасни, штетни субјекти, кои не заслужуваат да се третираат како луѓе и кон кои можеме да се обраќаме и да се однесуваме како кон ентитети што се подолу од луѓето. 5. ПОВИЦИ ЗА ФИЗИЧКО НАСИЛСТВО, т.е. директно вербално повикување на насилно однесување, напади, пресметки, претепување и други форми на физичко насилство. 6. ПОВИЦИ ЗА ФИЗИЧКА ЕЛИМИНАЦИЈА, како врвна форма на говорот на омраза што директно повикува на убивање или елиминирање на оној на кој се однесува омразата. Помеѓу овие шест нивоа на говорот на омраза, понекогаш, во зависност од културните специфики и околности, можат да се појават преодни форми или „латентни форми на говор на омраза“, кои лесно можат да преминат во некој од веќе наведените шест типа. На пример, во комуникацијата често да се користат негативни стереотипи, кои можат да послужат да се оформи изразен говор на омраза преку нивно преобликување и надградување со наративи на омраза. Од многубројните примери можат да се наведат стереотипите за „скржавиот Евреин“ што нацистите го користеле во медиумите во предвоениот период, или, пак, стереотипите за одредени етнички групи на Балканот како примитивни и нецивилизирани, кои потоа беа трансформирани во дехуманизирачки говор на омраза. Според истражувањето за говорот на омраза на Западниот Балкан во 2021 година, кое е во подготовка и беше изведено и преку Институтот за комуникациски студии, за 2021 година во земјава биле регистрирани следните најчести типови говор на омраза: Говор на омраза против политички и идеолошки опоненти (30 %) Говор на омраза на етничка основа (29 %) Говор на омраза во врска со мерките против пандемијата (13 %) Говор на омраза против припадници на сексуалните малцинства (8 %) Говор на омраза на родова основа (7 %) Говор на омраза на верска основа (3 %) Остатокот од регистрираните случаи за 2021 година се однесува на случаи на расизам, ксенофобија и напади на новинари. Како извори на говор на омраза во јавната медиумска сфера најчесто се јавуваат: поединци граѓани (45 %), политичари (17 %), новинари (11 %) и онлајн инфлуенсери (9 %). Мутации на говорот на омраза Говорот на омраза може да се појави во различни форми во медиумите, но и да биде користен од различни субјекти и актери во општеството за различни цели. Во политичката комуникација, но и во други јавни области, општествените елити ретко го користат директно говорот на омраза, но можат да го охрабрат или да го поттикнат индиректно. Преку различни јазични техники, наративи или фалични аргументи, тие можат да им сигнализираат на своите поддржувачи и симпатизери дека тие можат директно преку говорот на омраза да го кажат тоа што нивните политички водачи и заштитници го мислат. Овој вид хиерархиско прелевање и поттикнување на говорот на омраза е честа појава во современата политика. Фото: freepik.com Една од мутациите на говорот на омраза може да се јави во индиректна форма на политички или историографски наративи за непризнавање или непостоење други народи или јазици. Овој вид испреплетеност на политички наративи и говор на омраза е доста проширен на Балканот, а имаше своја пројава пред почетокот на воениот конфликт во Украина оваа година. Непризнавањето на постоењето друг етнички или јазичен идентитет од позиција на политички или научни елити, лесно се прелева во другите сфери на општеството и се манифестира во секојдневната комуникација во различни форми на потценување, исмевање, деградирање, и секако при поларизација на односите во говор на омраза. Ваквата комплементарност на политички или историографски наративи за непризнавање нечиј идентитет со говор на омраза, креира своевидна мутација на говорот на омраза, која може да се нарече културоубиствен или културоциден говор. Непризнавањето на идентитетот на другиот во услови на поларизација, лесно се трансформира во негово дехуманизирање во обид не само да се негира и оспори, туку често и да се елиминира одредена култура, со тоа што ќе се тврди за неа дека е непостоечка. Ваквите културоцидни говори во редица случаи се користени да го оправдаат насилството врз „оние што разнебитуваат еден народ“ и го оневозможуваат неговото замислено единство или величество. На пример, на руските војници што беа праќани во Украина им беше повторувана слична културоцидна реторика, дека тие се борат за Украина, против „бранителите на измислена нација“ и „предавниците“ што го спречуваат единството на големиот заеднички народ. Толерирањето и нормализирањето на културоцидниот говор, особено ако тој се користи од позиција на високи политички претставници, научници или институции, може да биде експлоатирано за креирање долгорочни конфликти и омраза со несогледливи последици. Автор: Сеад Џигал   Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).  

Во поновите лифтови покрај другите копчиња има и едно за затворање на вратата. Обично се користи кога брзаме или немаме трпение да почекаме лифтот автоматски да се затвори, па со притискање на ова копче, сакаме да го забрзаме затворањето на вратите. Ако го измериме времето на автоматското затворање со она кога ќе го притиснеме копчето, заштедата во време е речиси минимална. Но, ова копче има многу важна психолошка функција, барем така утврдиле компаниите за лифтови. Тоа на корисниците им дава(ло) поголемо чувство на контрола врз сопственото движење и време. Постапно ова копче стана стандард во производството на лифтови и дел на една веќе проширена култура дека можеме времето да го контролираме на обично копче. На сличен начин, кога чекате со вашиот автомобил на семафор, ако не тргнете на жолто, луѓето инстантно ќе ви дадат на знаење каков идиот сте затоа што сте им одземале 0,5 секунди од нивните животи. КОПЧИЊАТА ЗА ЗАТВОРАЊЕ НА ЛИФТОВИТЕ СЕ ИЗМАМА! Технологијата сѐ почесто нѐ поттикнува да брзаме. Многу технолошки уреди ја менаџираат или ја поттикнуваат потребата за забрзување на нашите дневни активности. Така е и со технологиите за комуникација. Уредите и телефоните се побрзи со секоја нова генерација производи, а тоа колку се брзи е значаен дел од нивната продажна вредност. Сѐ поголем е бројот на уреди и апликации за брза комуникација, пишување, трансфер на податоци, материјали и слично. Стриминг-платформите и програмите за преглед на аудио и видео содржини имаат опции за премотување и забрзување на содржините, а на апликацијата за слушање музика и поткасти Спотифај за да ја задоволите оваа потреба за забрзување и прескокнување на песните, ќе мора да платите за премиум пакет. ЗОШТО БРЗАМЕ? Покрај умножувањето на изворите на информации и нашата поголема изложеност на нив, забрзувањето на информирањето е еден од најважните фактори во тоа како медиумите и комуникациските технологии влијаат врз нас. Големиот број информации со кои сме опкружени постојано и различните методи што нивните креатори ги користат за да го привлечат нашето внимание, нѐ поттикнува да консумираме сѐ повеќе информации и медиумски содржини. Овој наплив на информации на кој сме изложени, директно влијае врз брзината со која ги консумираме информациите во обид да проследиме што е можно повеќе од содржините за кои сме заинтересирани.  Според истражувањето на Универзитетот Калифорнија – Сан Диего од 2009 година, човековиот мозок во просек дневно бил „бомбардиран“ со приближно 34 гигабајти информации. Десетина години подоцна оваа „дневна доза“ од информации е повеќе од двојно зголемена, така што според последните достапни истражувања, денес нашите мозоци дневно восприемаат околу 75 гигабајти информации во форма на видео, текст и звук. Годишно овој просек се зголемува за 5%, а се проценува и дека пред 500 години човекот примал толкаво количество информации во текот на целиот свој живот.  Кои се најважните последици на забрзувањето на информациите? Намалување на вниманието  Сѐ повеќе кликбејтови, сѐ помалку внимание. Забрзувањето на информациите влијае врз тоа да се намалува нашето внимание генерално, но и способноста да се задржи вниманието врз одредена содржина или активност. Брзината на протокот на информациите го забрзува заморот на нашите сетила, а со тоа постапно се забрзува и опаѓањето на концентрацијата и на вниманието.  Информациски замор Во текот на пандемијата со зголеменото користење на програмите за онлајн состаноци, се појави и нов проблем, т.н. замор од виртуелни состаноци (на пр. Zoom fatigue). Заморот од слушање онлајн предавање, на пример, се појавува речиси двојно побргу од заморот од следење на предавање во училница. Една од причините за ова е неможноста директно да се фокусираме на еден извор на информации, на пример предавачот, па поради дисперзирање на нашата концентрација и активности (т.н. мултитаскинг) далеку побрзо се заморуваме. Во овој случај, технологијата ја олеснува нашата расеаност.  Шаблонизација на информациите  Тешко е да се дојде до вистинската информација. Корисната информација станува игла во пласт сено. За да се справиме со големиот број информациски импулси, нашиот мозок вообичаено развива шаблони или модели за нивно групирање, но со поголемото забрзување на протокот на информации, тие стануваат сѐ помалку ефикасни и помалку точни затоа што не ги пренесуваат деталите што внесуваат варијации во значењата. Нашето шаблонизирање на информациите често нѐ води кон погрешни симплификации и информациска заслепеност. Манипулативните медиуми сметаат на навиките на читателите за брзо и површно читање и често ги користат за подметнување дезинформации и селективни факти. Минимизација на информациите Замислете како се движите по автопат со брзина над 100 км/ч и се обидувате да ги читате пораките на билбордите или таблите поставени покрај автопатот. Реално, колку информации можете да забележите при таква брзина на движење? Веројатно, не многу. Денес, креаторите на информации и содржини се свесни за огромното количество информации што нѐ опкружува и континуирано работат на минимизирање на информациите. Тие стануваат сѐ покуси и повизуелни (една слика е илјада зборови, нели?). Фото: freepik.com Насловот на веста често е целата информација што ја добиваме и која мислиме дека ни е доволна за да се информираме. Според достапните истражувања, повеќе од 60% од корисниците од објавените статии онлајн читаат само наслови. Минимизацијата на информациите стана таков тренд што врз него „профитира“ цела низа нови комуникациски сервиси, какви што се Твитер  и Тик-ток, каде што брзите и куси содржини станаа нова норма. Твитер претходно беше ограничен на 140 знаци и ги наведуваше корисниците да развиваат способности што покусо и побрзо да комуницираат. На сличен начин и ТикТок со своите куси видеа, кои беа првично беа ограничени на 15 секунди, ги смени стандардите на тоа колку време треба да посветиме за следење некоја содржина.  Нарушувања во филтрирањето на информациите Според научниците, нашите мозоци имаат капацитет да процесираат и поголеми количества информации, но по одредена цена. Со забрзувањето на протокот на информациите, се намалува нашата способност правилно да ги филтрираме информациите, односно точно да процениме кои содржини се важни, а кои неважни, кои информации се веродостојни, а кои не, и конечно, кои од нив се точни, а кои се погрешни. Филтрирањето на информациите и фокусирањето на нив според важноста е една од клучните вештини за преживување. Да препознаете некој звук или визуелен детаљ што може да сигнализира опасност е критична егзистенцијална способност. Технологијата, за жал, често ја намалува нашата способност правилно да ги филтрираме информациите, а за тоа да бараме излез во автоматизираните алатки, како што се алгоритмите на пример. Барање на познато Еден од поинтересните наоди за тоа како забрзувањето влијае врз нашето информирање е фактот што брзото барање нови информации нѐ наведува да избираме содржини што ни се претходно познати. Со ова, всушност, побрзото информирање ја поттикнува нашата наклоност кон потврдување (confirmation bias, англ.) и го олеснува нашето процесирање големи количества информации. На тој начин, се поттикнува еден вид информациски парадокс и нашата навика да ги игнорираме информациите што не се вклопуваат во нашите ставови и погледи на реалноста. КАДЕ НЀ ВОДИ БРЗАЊЕТО? Ниту една голема технолошка промена не донела резултати како што планирале нејзините пронаоѓачи и креатори. Новите технологии при својата употреба влегуваат во сложена интеракција со општеството и културата и често водат кон непредвидливи употреби и последици. „Реалноста е сложена, а историјата не покажува само еден правец“ (T. H. Eriksen, 2001, стр. 35). При забрзувањето на информирањето базирано на претпоставката дека повеќе информации значи подобро информирање, мораме да внимаваме и на фактот дека во комуникацијата вишокот информации лесно може да премине во комуникациски шум. Забрзувањето на информациите ја видоизменува структурата на информациите, нивната форма, но често и значењето и употребата во комуникацијата. Забрзувањето може да го дестабилизира значењето, да ги искриви интерпретациите, но и да ја загрози смислата на комуницирањето. Ова се некои од поизразените опасности за кои треба да се грижиме кога собираме информации, но и кога ги креираме и ги објавуваме. Фото: freepik.com Пол Вирилио, еден од најзначајните мислители и писатели на постмодернизмот, бил познат по тоа што при пишувањето на своите книги, не сакал да користи машина за пишување. Инсистирал тоа да го прави во ракопис затоа што, според него, така пишувал побавно и можел подобро да ги усогласи брзината на своите мисли со брзината на пишувањето. Ова за него навистина функционирало одлично затоа што Вирилио оставил зад себе некои од најважните книги за технологијата и за нашето живеење со неа. Во некоја поширока смисла, неговиот пример може да ни послужи за тоа дека не треба секогаш да подлегнуваме на притисокот од технологијата да ги живееме своите животи побрзо. Автор: Сеад Џигал   Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).